Việc áp dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) tại Việt Nam đang ngày càng được thúc đẩy mạnh mẽ bởi Bộ Tài chính nhằm xây dựng một môi trường kinh doanh minh bạch và giảm thiểu gian lận thuế . Quá trình triển khai HĐĐT đã đạt được những tiến bộ đáng kể, thể hiện qua số lượng lớn hóa đơn được xử lý bởi cơ quan thuế .
Bên cạnh đó, việc mở rộng sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền, đặc biệt trong các ngành dịch vụ và bán lẻ trực tiếp đến người tiêu dùng, đang được chú trọng . Khung pháp lý cho HĐĐT đã được thiết lập thông qua Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Thông tư 78/2021/TT-BTC . Các lợi ích quan trọng từ việc sử dụng HĐĐT bao gồm tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả quản lý thuế và giảm thiểu rủi ro sử dụng hóa đơn bất hợp pháp . Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những thách thức như tỷ lệ áp dụng chưa đồng đều ở một số lĩnh vực và khu vực, cũng như sự cần thiết phải tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao nhận thức của người sử dụng . Báo cáo này sẽ đề xuất một số khuyến nghị nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả sử dụng HĐĐT trong công tác quản lý tại Việt Nam.
Việc triển khai mạnh mẽ HĐĐT cho thấy sự quyết tâm của Chính phủ Việt Nam trong việc thúc đẩy chuyển đổi số và hiện đại hóa công tác quản lý thuế. Số lượng HĐĐT được tiếp nhận và xử lý ngày càng tăng, cho thấy các nỗ lực của chính phủ đang mang lại kết quả tích cực . Tuy nhiên, sự khác biệt trong tỷ lệ áp dụng giữa các loại HĐĐT cho thấy cần có sự tập trung hơn vào những lĩnh vực cụ thể để đạt được hiệu quả tối đa.
-
Thực trạng triển khai hóa đơn điện tử tại Việt Nam
- Thống kê chung về việc áp dụng:
- Theo báo cáo của Tổng cục Thuế, tính đến ngày 21 tháng 4 năm 2024, cơ quan thuế đã tiếp nhận và xử lý khoảng 7,48 tỷ hóa đơn điện tử, trong đó có 2,08 tỷ hóa đơn có mã và hơn 5,4 tỷ hóa đơn không có mã . Số lượng hóa đơn lớn này cho thấy HĐĐT đã được áp dụng rộng rãi trên cả nước.
- Tổng cục Thuế đã triển khai Chương trình “Hóa đơn may mắn” tại 63 tỉnh, thành phố nhằm khuyến khích người dân và doanh nghiệp sử dụng HĐĐT. Trong năm 2023, chương trình đã trao 3.816 giải thưởng với tổng trị giá 10,2 tỷ đồng . Sáng kiến này thể hiện cách tiếp cận chủ động của chính phủ trong việc khuyến khích người dân và doanh nghiệp sử dụng HĐĐT thông qua các biện pháp tạo động lực cụ thể.
- Tính đến cuối năm 2023 và đầu năm 2024, đã có 922.908 doanh nghiệp trên tổng số 923.403 doanh nghiệp đang hoạt động (đạt tỷ lệ 99,95%) tham gia sử dụng dịch vụ khai thuế điện tử . Tỷ lệ doanh nghiệp sử dụng dịch vụ khai thuế điện tử gần như tuyệt đối cho thấy sự đồng bộ cao giữa việc sử dụng các dịch vụ thuế điện tử và khả năng áp dụng HĐĐT.
- Triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền:
- Theo quy định, các doanh nghiệp bán lẻ và cung cấp dịch vụ trực tiếp tới người tiêu dùng bắt buộc phải sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền . Quy định này nhắm đến việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong các lĩnh vực có số lượng giao dịch lớn nhưng giá trị đơn hàng nhỏ, vốn trước đây khó kiểm soát bằng hóa đơn giấy.
- HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền được lập và quản lý trực tiếp trên máy tính tiền, có kết nối và truyền dữ liệu trực tiếp đến hệ thống cơ sở dữ liệu của Tổng cục Thuế . Việc kết nối trực tiếp này đảm bảo dữ liệu giao dịch được ghi nhận gần như ngay lập tức, tăng cường khả năng giám sát của cơ quan thuế.
- Từ tháng 12 năm 2022 đến tháng 6 năm 2024, đã có hơn 67.000 cơ sở kinh doanh đăng ký sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền, với 516 triệu hóa đơn được tạo ra . Mặc dù số lượng doanh nghiệp đăng ký và hóa đơn được tạo ra là đáng kể, nhưng quá trình này vẫn đang diễn ra và có tiềm năng phát triển hơn nữa.
- Tính đến cuối năm 2024, đã có hơn 92.080 cơ sở kinh doanh đăng ký sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền, gấp 2,3 lần so với cuối năm 2023. Tỷ lệ cơ sở kinh doanh đã sử dụng trên số đã đăng ký tăng từ 46,1% năm 2023 lên 67,7% vào cuối năm 2024 . Điều này cho thấy sự tăng trưởng mạnh mẽ trong việc áp dụng HĐĐT từ máy tính tiền trong năm 2024.
- Tuy nhiên, tỷ lệ cơ sở kinh doanh đã đăng ký sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền trên tổng số cơ sở kinh doanh thuộc đối tượng sử dụng mới chỉ đạt gần 50% (92.080/186.514) . Sự chênh lệch này cho thấy vẫn còn một lượng lớn các cơ sở kinh doanh thuộc đối tượng chưa thực hiện đăng ký và sử dụng HĐĐT từ máy tính tiền.
- Trong năm 2024, đã có hơn 1,3 tỷ hóa đơn được khởi tạo từ máy tính tiền, gấp 13 lần so với năm 2023 (105 triệu hóa đơn) . Sự tăng trưởng vượt bậc về số lượng hóa đơn được tạo ra cho thấy hiệu quả của việc áp dụng HĐĐT từ máy tính tiền một khi các cơ sở kinh doanh đã đăng ký và sử dụng.
- Một số tỉnh, thành phố có tỷ lệ đăng ký sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền còn thấp (dưới 35% so với tổng số cơ sở kinh doanh thuộc đối tượng), bao gồm Bình Dương, Vĩnh Phúc, Bắc Kạn, TP Hồ Chí Minh, Lạng Sơn, Quảng Ngãi, Bắc Ninh, Quảng Nam và Tuyên Quang . Sự khác biệt về tỷ lệ áp dụng giữa các địa phương cho thấy có thể có những yếu tố đặc thù của từng vùng ảnh hưởng đến quá trình triển khai.
- Bên cạnh đó, có 4 địa phương có tỷ lệ sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền trên số đã đăng ký còn thấp (dưới 50%), đó là Vĩnh Phúc, Kon Tum, Phú Thọ và Đồng Nai . Tình trạng này cho thấy ngay cả khi các cơ sở kinh doanh đã đăng ký, vẫn có một bộ phận chưa thực sự sử dụng thường xuyên hệ thống.
- Bộ Tài chính đặt mục tiêu đạt tối thiểu 70% tổng số doanh nghiệp và hộ kinh doanh thuộc đối tượng phải áp dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền trong năm 2024 . Mục tiêu này thể hiện sự quyết tâm của chính phủ trong việc mở rộng phạm vi áp dụng của loại hình HĐĐT này.
- Bảng 1: Tỷ lệ áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền theo tỉnh/thành phố (Cuối năm 2024)
| Tỉnh/Thành phố | Số cơ sở kinh doanh đã đăng ký | Tổng số cơ sở kinh doanh thuộc đối tượng | Tỷ lệ đăng ký (%) | Số cơ sở kinh doanh đã sử dụng | Tỷ lệ sử dụng (%) |
| Bình Dương | 20,5% | ||||
| Vĩnh Phúc | 24% | 45,7% | |||
| Bắc Kạn | 26,5% | ||||
| TP Hồ Chí Minh | 27,8% | ||||
| Lạng Sơn | 28,5% | ||||
| Quảng Ngãi | 30,6% | ||||
| Bắc Ninh | 31,5% | ||||
| Quảng Nam | 32,6% | ||||
| Tuyên Quang | 33% | ||||
| Kon Tum | 46,6% | ||||
| Phú Thọ | 38,1% | ||||
| Đồng Nai | 23,2% |
Lưu ý: Dữ liệu không đầy đủ trong các nguồn cung cấp để điền hết các cột.
Việc sử dụng HĐĐT ngày càng phổ biến cho thấy các doanh nghiệp đang dần chấp nhận và làm quen với hình thức hóa đơn điện tử. Tỷ lệ sử dụng HĐĐT khởi tạo từ máy tính tiền tăng nhanh trong năm 2024 cho thấy những nỗ lực thúc đẩy của cơ quan quản lý đang phát huy tác dụng. Tuy nhiên, sự khác biệt về tỷ lệ áp dụng giữa các tỉnh thành có thể phản ánh sự khác nhau về điều kiện kinh tế, mức độ nhận thức hoặc khả năng tiếp cận các giải pháp công nghệ ở từng địa phương.
