Hoạt động đấu thầu tại Việt Nam trong những năm gần đây chịu tác động mạnh từ yêu cầu minh bạch hóa, số hóa và hội nhập quốc tế. Luật Đấu thầu 2023 được thông qua đã đặt ra khuôn khổ pháp lý mới, đòi hỏi Chính phủ ban hành các nghị định hướng dẫn thi hành. Trong đó, Nghị định 24/2024/NĐ-CP ra đời ngày 27/02/2024, đóng vai trò văn bản hướng dẫn đầu tiên, cụ thể hóa các điều khoản của Luật Đấu thầu 2023, đặc biệt về lựa chọn nhà thầu. Đến ngày 04/08/2025, Nghị định 214/2025/NĐ-CP được ban hành, kế thừa nhưng cũng thay thế hoàn toàn Nghị định 24 nhằm đáp ứng các sửa đổi pháp luật và nhu cầu thực tiễn mới phát sinh.
Ngay từ khi có hiệu lực, Nghị định 24/2024/NĐ-CP đã định hình một loạt nguyên tắc và thủ tục trong đấu thầu như bảo đảm cạnh tranh, yêu cầu về số lượng và tính độc lập của các nhà thầu tham dự, quy định rõ ràng về đấu thầu rộng rãi, hạn chế, chỉ định thầu hay chào hàng cạnh tranh. Văn bản này cũng đặt ra cơ chế đăng ký, cập nhật thông tin nhà thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, cùng các chế tài xử lý khi nhà thầu vi phạm cam kết hoặc kê khai sai sự thật. Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng đã bộc lộ những điểm cần hoàn thiện, nhất là khi Luật Đấu thầu 2023 được sửa đổi bởi Luật số 57/2024 và 90/2025.
Sự ra đời của Nghị định 214/2025/NĐ-CP đánh dấu một bước nâng cấp toàn diện, với 14 chương và 146 điều. Văn bản này tích hợp nội dung từ các sửa đổi pháp luật gần đây, đảm bảo tính đồng bộ với Luật Đấu thầu 2023 (đã sửa đổi), đồng thời cụ thể hóa quy định về đấu thầu qua mạng nhằm tăng minh bạch và giảm chi phí xã hội. Một điểm cải tiến nổi bật là việc chỉ đánh giá chi tiết hồ sơ của nhà thầu xếp hạng nhất sau bước đánh giá sơ bộ, giúp rút ngắn thời gian và tránh lãng phí nguồn lực. Nhà thầu xếp hạng cao nhất được phép bổ sung nhân sự, thiết bị tối đa hai lần trước khi bị loại, tạo sự linh hoạt nhưng vẫn giữ nguyên yêu cầu chất lượng.
Nghị định 214 cũng nâng cao chế tài đối với nhà thầu vi phạm nghiêm trọng bằng biện pháp khóa tài khoản trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia trong thời hạn ba tháng. Đồng thời, việc quản lý hồ sơ năng lực được siết chặt nhằm ngăn chặn hiện tượng “mượn năng lực” hoặc hồ sơ đẹp nhưng năng lực thực tế yếu kém.
Từ ngày 04/08/2025, Nghị định 24/2024/NĐ-CP chính thức hết hiệu lực, toàn bộ hoạt động lựa chọn nhà thầu theo Luật Đấu thầu 2023 được điều chỉnh bởi Nghị định 214/2025/NĐ-CP. Đây không chỉ là sự thay thế đơn thuần mà còn là bước phát triển khắc phục những hạn chế, cập nhật pháp luật và phù hợp hơn với yêu cầu của thực tiễn.
Nghị định 214 thể hiện rõ quan điểm “một luật – một nghị định hướng dẫn đầy đủ”, hạn chế việc phải tra cứu nhiều văn bản rời rạc. Việc tập trung đánh giá nhà thầu xếp hạng cao nhất giúp tiết kiệm thời gian, nhưng cũng đòi hỏi năng lực chấm thầu chính xác để tránh bỏ sót những nhà thầu tiềm năng. Do đó, các cơ quan và doanh nghiệp cần nhanh chóng điều chỉnh quy trình nội bộ, đào tạo nhân sự để đáp ứng yêu cầu mới, đặc biệt là kỹ năng sử dụng Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia.
Có thể nói, Nghị định 214/2025/NĐ-CP là một bước tiến quan trọng trong lĩnh vực đấu thầu tại Việt Nam, vừa kế thừa nền móng của Nghị định 24/2024/NĐ-CP, vừa mang lại những cải tiến mạnh mẽ giúp hệ thống đấu thầu vận hành minh bạch, hiệu quả và tiệm cận các chuẩn mực quốc tế.
Viện Hỗ Trợ Pháp Luật và Kinh Tế